لذت کتاب به رغم اینترنت
نویسنده: مهرى حقانى
برنده نوبل ادبیات ۲۰۰۷ در سخنرانى پیش از اهداى جایزه، نگران نکته جدیدى در موضوع کتاب است: «استفاده از اینترنت به جاى کتاب.
». چه بسا در هنگامه اى که در جامعه ما بر سر کتاب خواندن یا
نخواندن آن هم، صدها مسأله حاشیه اى در حوزه کتاب و فرهنگ دارد، مانده است تا هنوز
به بحث رقابت اینترنت و کتاب برسیم.
با این حال، همیشه درباره تکنولوژى
هاى نوین، موضوع ظریفى وجود دارد. آنها به سرعت مى آیند و اگرچه با سرعت خارق العاده
اى سطح را مى پوشانند، مهارت دیگرى هم دارند یعنى هر عادتى که شما دارید را پررنگ
تر مى کنند. بنابراین اگر کتاب پررنگ بوده، اینترنت به سرعت بر جذابیت آن مى
افزاید. در غیر این صورت اینترنت وقت خود را تلف نمى کند و سراغ میدان هایى مى رود
که حرفى براى گفتن داشته باشد.
در این میان یک نگرانى کلى وجود دارد،
این که هنوز چقدر مى توان در هنگام خواب، مسافرت، در صف انتظار یا در کتابخانه ها
به مهمانى کاغذ و حروف چاپى رفت و یا باید تمامى این لذت قدیمى را خیره در صفحه
مانیتور جست.
صف هاى اتوبوس، قطار یا هر انتظارى در
ژاپن مترادف است با تصویر آدم هایى که تقریباً هر کدام یک کتاب کوچک جیبى یا حتى
بزرگتر را درمى آورند و شروع به خواندن مى کنند. آنها اگر به کشور دیگرى هم سفر مى
کنند قبلاً کتابى درباره محل جدید خوانده اند و در کشور مبدأ نیز منابع جدیدتر را
از دست نمى دهند. با این حال بنابر یک نظرسنجى که روزنامه «ماینیچى» انجام داده است،
یافته هاى جدیدى از عادت قدیمى کتابخوانى در بین ژاپنى ها به دست آمده. تکنولوژى
اینترنت و تلفن همراه، تنها پیشتاز عرصه هاى اقتصادى ژاپن نبوده است. ۸۶درصد از پاسخ دهندگان این نظرسنجى به
گسترش استفاده از شبکه اینترنت و تلفن همراه در میان شهروندان ژاپنى به عنوان عامل
دورى آنها از کتاب و مجله اشاره کرده اند. این مسأله در پى این عامل بوده است که
بسیارى از مشترکان تلفن همراه مى توانند اطلاعات موجود در برخى کتاب ها و مجلات را
از طریق صفحه نمایشگر تلفن همراه مطالعه کنند. نسل جوانتر هم کم و بیش ترجیح داده
است تا تلفن همراهى که مى تواند به راحتى به شبکه اینترنت وصل شود را به جاى کتاب
استفاده کند.
در بحث اینترنت و کتاب دو مسأله که چندان
هم به یکدیگر بى ربط نیستند مطرح مى شود. از سویى درباره تکنولوژى فراگیر اینترنت
این نگرانى وجود دارد که هر روز از تعداد کتابخوان ها و گرایش به فرهنگ چاپى و
نوشتارى کاسته شود و اینترنت نه به عنوان کتاب بلکه به عنوان یک موضوع متفاوت
جایگزین یک مطالعه کیفى شود. نگرانى دوم امیدوارکنند ه تر است یعنى مردم از طریق
اینترنت کتاب مى خوانند اما همچنان مسائلى مطرح مى شود. این مورد که بیشتر به
نظرسنجى اشاره شده در ژاپن نزدیک است دربرگیرنده مسائل فرهنگى تکنیکى گسترده اى در
موضوع کتاب هاى چاپى و کتاب هاى شبکه اى است.
موج سوارى بر اینترنت
در مورد اول، مسأله بسیار گسترده تر
است. اینترنت جذابیت و همچنین کارایى بالایى دارد. با این حال عمده کسانى که به
جاى مطالعه کتاب، اینترنت را انتخاب مى کنند، بیشتر از عنصر جذابیت اینترنت
استفاده مى کنند. شما تقریباً به هر کجا مى توانید سرک بکشید و در برابر هر موضوع
مورد جست وجو با طیف گسترده ترى از موضوعات مرتبط روبه رو مى شوید و این رشته دست
به دست شما را در دنیاى بى انتهاى اینترنت مى گرداند. اگر در هر کلیک هدف مشخصى
وجود نداشته باشد، اینترنت مبدل به یک چرخ طولانى حال براى سرگرمى یا اطلاعات
پراکنده مى شود. در حقیقت به جاى مطالعه کتاب شما به مطالعه اینترنت نپرداخته اید
بلکه بیشتر به نوعى موج سوارى در اینترنت عادت کرده اید. اینترنت جدیدترین و در
عین حال یکى از اعجاب آورترین یافته هاى بشر است اما به همان نسبت نیز مى تواند
ذهن و دقت مخاطب را در سطح بچرخاند. به حتم در این سفر بى پایان جذابیت هاى بسیارى
وجود دارد ولى بسته به محیط و شخصیت افراد کمتر جایى براى تمرکز، پرسش هاى کاربردى
تر و مطالعه و استفاده وجود دارد.
دکتر محمد وفادار کارشناس IT در این مورد مى گوید: «آسیب شناسى
چنین مسأله اى بیشتر از آن که اینترنت را زیر سؤال ببرد به شرایط و محیط پیرامونى
ما برمى گردد. در حقیقت اینترنت یک وسیله و یک کانال ارتباطى است، اما نحوه مراجعه
به آن به خلأهاى ما برمى گردد. هر کس پرسش ها و کاستى هاى خاص خود را در برابر
اینترنت مطرح مى کند. در حقیقت اینترنت باید از سویى در جامعه کاربردى شود و این
مسأله به مدارس، دانشگاه ها، مراکز تجارى و اقتصادى، مراکز فرهنگى و غیره برمى
گردد و از سویى اینترنت مى تواند جاى خالى بسیارى از نداشته ها و خلأها را نیز
پرکند. بنابراین
اینترنت یک بسته انباشته شده از اطلاعات، سرگرمى ها و منابع متعدد است.
ولى محیط اجتماعى و فرهنگى موجود است
که به نوع استفاده و یا حداقل کاربردى کردن اینترنت مربوط مى شود. این که ما
اتومبیل داشته باشیم ولى بزرگراه براى راندن نداشته باشیم، مشکل کمپانى اتومبیل
سازى نیست. این مشکل ماست که چرا بزرگراه براى راندن اتومبیلى که خریده ایم، نداریم.»
با این حال این مسأله درگیر مسائل پیچیده اجتماعى و فرهنگى است.
ورق زدن یا کلیک کردن
اما این که آیا اینترنت خواندن مى
تواند جاى کتاب خواندن را بگیرد اندکى مشخص تر است. در این جا ما تنها با یک مسأله
روبه روییم و آن این که آیا عمر کاغذ چاپى کتاب به انتهاى خود نزدیک مى شود و یا
این که مطالعه روى کاغذ ریشه دارتر و همچنین کاربردى تر از آن است که براى همیشه
جاى خود را به صفحه هاى کتاب در اینترنت بسپارد. البته راه میانه اى هم وجود دارد،
کتاب چاپى و کتاب اینترنتى مى توانند مکمل هم باشند، مى توانند بازار و مخاطبین خود
را غنا ببخشند و همکارى مترقى ترى داشته باشند.
نگاهى به کتابخوانى اینترنتى نشان مى
دهد که به عنوان نمونه کتابخوانى اینترنتى از ۱۰ سال گذشته در کشور آمریکا رواج بیشترى
پیدا کرده است، چنان که ۲۳ درصد کاربران در این کشور کتاب هاى
مورد علاقه خود را از طریق اینترنت مطالعه مى کنند. همین مسأله موجب شده تا گردش
مالى نویسندگان و مؤلفانى که کتاب هاى خود را به صورت اینترنتى در اختیار
خوانندگان قرار مى دهند به ۷۵
میلیون دلار برسد. با این حال
پژوهشگران عرصه کتاب نگاه بنیادى ترى به این مسأله دارند.
بهروز حیدرى کارشناس ارشد کتابدارى و
اطلاع رسانى در همین باره به محدودیت ها و موانعى که درباره کتابخوانى اینترنتى
وجود دارد اشاره مى کند: «محدودیت دسترسى به خط اینترنتى و کامپیوتر به ویژه در کشورهاى
درحال رشد همچنان وجود دارد. با این حال کاهش بهاى کامپیوتر و هزینه اتصال به
اینترنت در سال هاى گذشته این مانع را از بین مى برد. حق مؤلف و مالکیت معنوى نشر
کتاب در محیط وب یکى از چالش ها و موانع دیگر است. نحوه پرداخت هزینه کتاب و
استفاده از کارت هاى اعتبارى در محیط وب نیز یکى دیگر از این موانع است.
اما مسأله مهم دیگر به مشکلات کتاب خواندن
در محیط وب برمى گردد. این که آیا مانند کتابخانه هاى حقیقى، منابع موجود همواره
قابل دسترس هستند، آیا نشانى آنها تغییرى نمى کند، آیا تغییرى در محتواى اطلاعات
پدید نمى آید از سوى دیگر نشر الکترونیکى برخى لذت ها و جنبه هاى معنوى خواندن
کتاب چاپى را از میان مى برد. لذت ورق زدن صفحه کتاب هاى چاپى، مطالعه کتاب هنگام
خواب یا هر حالتى که خواننده احساس آرامش و راحتى کند، بردن کتاب به مدرسه، سفر یا
محل کار و خواندن آن در هر زمانى که به آن احتیاج است. هدیه دادن و هدیه گرفتن
کتاب، گردآورى کتاب هاى هنرى و چیدن آنها در قفسه کتابخانه شخصى در نشر الکترونیکى
امکانپذیر نیست. انسان ممکن است با یک کتاب چاپى انس بگیرد و بارها آن را بخواند و
از تماس با آن لذت ببرد و یا در حاشیه آن مطالبى یادداشت کند که در جهان الکترونیکى
امکانپذیر نیست. بسیارى از افراد هم علاقه مندند تا به کتابفروشى ها بروند و به
مرور قفسه هاى کتاب بپردازند. حال آن که دنیاى دیجیتال، جهانى خشن، ناپایدار و
شاید هم بى وفا است.
البته در ایران ممکن است به خاطر
محبوب نبودن اینترنت، از نشریات الکترونیکى استقبال نشود. بهترین نقطه آغاز، این
است که نشر الکترونیک را به صورت دانشگاهى بررسى و تدریس کرد و اهمیت آن به صاحبان
صنعت یادآورى شود. شرکت هاى انتشاراتى مى توانند با استفاده از هر دو شیوه نشر به
سوددهى برسند. نویسنده هم
مطلب خود را راحت تر و با هزینه بهترى به فروش مى رساند و خواننده هم مطلب را سریع
تر دریافت مى کند.»
اینترنت ماشین گسترش
در حقیقت کتاب اینترنتى بیشتر یک نقش
مکمل و ارتقادهنده را دارد اما بسته به جذابیت هایى که نشر کتاب دارد امکان پیشرفت
دارد. این مسأله در جهان پیشرفته نیز از دریچه هاى عمیق ترى بررسى شده است. یعنى
به همان نسبت که بازار کتاب چاپى و کتاب الکترونیکى در این کشورها رواج بیشترى
دارد بررسى هاى کاربردى ترى هم وجود دارد. یکى از استادان معتبر دانشگاه* در کتاب
خود به نام «تأملى فلسفى در باره اینترنت» به موارد جالب ترى اشاره مى کند. این که آیا آموزش از طریق اینترنت در
نهایت مى تواند به طور کلى جاى آموزش چهره به چهره و عینى را بگیرد. او به طور خاص
تکنولوژى اینترنت را چیزى مى داند که نخست براى ارتباط بین دانشمندان پدید آمد اما
هم اکنون آنقدر فراگیر شده که هر لحظه کاربرد تازه و غافلگیرکننده اى براى آن کشف
مى شود. در این
تعریف اینترنت مقادیر هنگفتى از اطلاعات را دارد بدون آن که کتابدارى وجود داشته باشد
تا آنها را طبقه بندى و انتخاب کند.
بنابراین سازمان بندى اطلاعات بیشتر
تک سطحى و انعطاف پذیر است؛ نوعى جست وجوى بازیگوشانه و غیرمتعهد به هدف که همواره
آمادگى گشایش به افق هاى جدید را دارد. او حتى درباره یادگیرى از راه دور به تجربه
تدریس در کلاس درس و حضور در سالن سخنرانى اشاره مى کند، جایى که مشارکت جویى
شاگردان و حضور استاد موجب مى شود تا نوعى مهارت عملى به وجود آید جایى که نه تنها
سبک معلم الهام بخش است، بلکه اطوار او نیز تقلید مى شود. به بیان ساده تر، این
اندیشمند معتقد است شکل حقیقى و حرکت جسم هاى ما نقش اساسى در به وجود آمدن معنا
دارد در غیر اینصورت نوعى مهارت سطح پائین به وجود مى آید.
با این حال اگرچه پى بردن به چنین
تعبیرهایى خارج از لطف نیست اما نگاه از این زاویه به اینترنت بیشتر مختص جوامع
پیشرفته و محیط هایى است که از مراحل اولیه ورود به تکنولوژى هاى جدید گذشته اند.
در نهایت به نظر مى رسد اینترنت بیشتر یک محیط گسترده براى اطلاع رسانى بیشتر و
کیفى تر است. همچنان که
کتاب هاى چاپى و مطالعه روى کاغذ عنصر انکارنشدنى فرهنگ است، اینترنت نیز مى تواند
به چنین مسأله اى کیفیت ببخشد، مى تواند آن را گسترش دهد و دروازه هاى جدیدى
بگشاید اما شاید همان گونه که فیلسوف آمریکایى اشاره مى کند اینترنت و فضاى
دیجیتال بیشتر براى ارائه افق هاى جدید است و کمتر مى توان عمق، تمرکز و معنا در
چنین محیطى یافت؛ دو هدفى که البته هنوز در افق نیازهاى ضرورى ما هستند.
منبع:www.
persianbook.net
